Vanmiddag heeft na een twee jaar durende juridische strijd tussen de gemeente en demonstranten van Extinction Rebellion (XR), de rechtbank Noord-Holland geoordeeld dat de burgemeester van de gemeente Haarlem vier demonstranten van XR geen last onder dwangsom had mogen opleggen.  

De zaak gaat over dwangsommen die de burgemeester oplegde naar aanleiding van vreedzame demonstraties van Extinction Rebellion waar de vier activisten bij aanwezig waren. De rechtbank heeft nu geoordeeld dat de burgemeester niet bevoegd was om de lasten onder dwangsom op te leggen.

Onbevoegd
De vier demonstranten nemen regelmatig deel aan protesten in winkels en bij het Provinciehuis in Haarlem, waarbij ze onder meer demonstreren tegen Tata Steel. Tijdens een aantal van deze protesten gaven ze geen gehoor aan een vordering. De politie moest, met als basis artikel 8 van de Wet openbare manifestaties (Wom), op last van de burgemeester het protest beëindigen. De burgemeester legde vervolgens een dwangsom op om – naar eigen zeggen – herhaling te voorkomen. Wanneer de demonstranten nog eens artikel 8 van de Wom overtraden, zouden ze per overtreding duizend euro moeten betalen, met een maximum van vijfduizend euro. Twee activisten kregen hierdoor ook daadwerkelijk dwangsommen opgelegd.

Demonstratierecht
Deze uitspraak is een belangrijke overwinning voor de activisten, maar ook voor het demonstratierecht in Nederland, dat de voorbije tijd behoorlijk onder druk staat. Eerder deze week sprak de nieuwe minister van Justitie en Veiligheid zich daarover uit. Hij gaf aan te willen onderzoeken of er binnen het demonstratierecht beperkingen opgelegd kunnen worden. De uitspraak van vandaag maakt in ieder geval erg duidelijk dat geen enkele burgemeester op basis van de Wom aan activisten dwangsommen op kan leggen. Daarvan zegt de rechter in het vonnis heel duidelijk: daar is het strafrecht voor.

Advocaat Rosa van Zijl: “Het opleggen van draconische geldsommen is een zoveelste poging van de autoriteiten om vreedzame demonstranten de mond te snoeren. We zijn in deze tijden van toenemende overheidsrepressie helaas meer en meer afhankelijk van de rechter. Terwijl het op de eerste plaats het openbaar bestuur is dat het demonstratierecht te goeder trouw moet garanderen.”

Burgemeester heeft geen bevoegdheid
De rechter oordeelde dat de burgemeester op basis van de Wom helemaal geen bevoegdheid heeft om dwangsommen op te leggen. Advocaat Jaap Baar: “Het is een erg mooi resultaat dat de rechtbank het betoog van XR op meerdere punten heeft gevolgd. Vooral het feit dat de rechtbank erkent dat deze lasten niet passen binnen het systeem van de Wom, de meest principiële beroepsgrond, is erg belangrijk. Daarmee is gewoon klip en klaar dat burgemeesters niet op deze manier kunnen handhaven bij demonstraties.”

Blijdschap en opluchting
Bij de activisten is er vooral blijdschap en opluchting. Laura Ten Brink: “Ik ben blij en opgelucht. Na een twee jaar lange juridische strijd die we eigenlijk niet wilden omdat we willen strijden voor het klimaat, is er eindelijk een duidelijke uitspraak. Het gaat onder meer om twee Haarlemmers die overal in Nederland mogen demonstreren, behalve in hun eigen stad. Demonstreren is een recht, die niet zomaar door een burgemeester mag worden ingeperkt.”